دامین والترز نویسنده‌ی مقاله فرهنگ سازنده (Creator Culture) در روزنامه‌ی گاردین، می‌نویسد:
اشتیاق به ساختن، عمیق‌ترین میل درونی ما و عاملی است که ما را به انسان‌های بهتری تبدیل می‌کند. گناه نادیده گرفتن این میل درونی فقط بر گردن خود ماست.
به گفته‌ی یکی از اساتید حقوق دانشگاه هاروارد به نام لارنس لسیگ:
با گذشت زمان ما از فرهنگ «نوشتن و خواندن» به فرهنگ «فقط خواندن» تغییر مسیر داده‌ایم. نوشتن متن‌های منعکس‌کننده‌ی نظریات صادقانه و برخواسته از قلب، جای خود را به کلیک کردن بر روی دکمه «لایک» داده است. ما برای اجتناب از کسالت و خستگی، به‌جای خلاقیت متفکرانه به مصرف‌گرایی پوچ و عاری از تفکر روی آورده‌ایم.
در حال حاضر ما بیشتر از هر مقطع دیگری به انتشار افکارمان در سراسر جهان می‌پردازیم و توئیت کردن در مورد فیلم‌هایی که دیده‌ایم یا انتشار سلفی‌های خاطره‌انگیز، یکی از عمده‌ترین سرگرمی‌های روزمره محسوب می‌شود. این نوع انتشار منبع پرمخاطب‌ترین و فراوان‌ترین محتوای اینترنتی عصر حاضر است ولی هیچ خلاقیتی در آن وجود ندارد و به هیچ تغییر و تحول سازنده‌ای منجر نمیشود.
خلاق بودن یک انتخاب است
باوجود موارد ذکر شده در فوق، از زمان تولد اینترنت خلاقیت و سازندگی فردی همیشه در حال رشد و توسعه‌ی تصاعدی بوده است. در همین لحظه با چند کلیک می‌توانیم نتیجه‌ی سازندگی افراد زیادی را ببینیم که خلاقیت برای آن‌ها انتخاب بوده نه اتفاق. امروزه به لطف اینترنت تقریبا هیچ مانعی سر راه شکوفایی خلاقیت وجود ندارد، هزینه‌ی شکست‌های احتمالی دنبال کردن ایده‌های سازنده به کمترین حد ممکن رسیده و فراوانی خروجی‌هایی که برای بیان ایده‌های خلاقانه در دسترس هستند غیرقابل‌باور است.
به‌این‌ترتیب ملامت کردن اینترنت یا به‌طور کلی فناوری مدرن به‌عنوان نابودکننده‌ی قوه‌ی ابتکار و سازندگی منطقی نیست. بدون شک اینترنت می‌تواند باعث سرکوب انگیزه‌های سازنده و غرق شدن در دامان مصرف‌گرایی شود ولی به‌صورت هم‌زمان دروازه‌های دنیای خلاقیت را به روی رؤیاپردازان سازنده می‌گشاید. فقط باید در این دوراهی مسیر صحیح را انتخاب کرد.
اینترنت دریایی بیکران از انتخاب است
تا پیش از اختراع اینترنت راه‌های بروز خلاقیت‌های فردی محدود بودند. در آن دوران ما می‌توانستیم با نوشتن، نواختن، نقاشی کردن، آواز خواندن، بافتن و تراشیدن خلاقیت خود را بروز دهیم که این گزینه‌ها هم در اختیار همه نبودند. ولی بعد از تولد اینترنت هیچ محدودیتی برای هیچ‌کس وجود ندارد و راه‌های بروز ایده‌های فردی به شکل غیرقابل‌باوری افزایش پیدا کرده‌اند.
اگر از نوشتن لذت می‌برید، می‌توانید وبلاگ یا وب‌سایت خودتان را راه‌اندازی کنید یا در یکی از وب‌سایت‌های بی‌شمار موجود در اینترنت بنویسید. افرادی که به چالش‌های جدی‌تر و نویسندگی به‌عنوان یک حرفه علاقه دارند همیشه می‌توانند کتاب‌های خود را در اینترنت به‌راحتی منتشر کنند.
اگر عاشق عکاسی هستید، دریایی از نرم‌افزار ویرایش حرفه‌ای تصاویر به‌صورت رایگان در دسترس شما قرار دارد و رسانه‌ای مثل اینستاگرام به راحت‌ترین شکل ممکن ارتباط شما و مخاطبانتان را تأمین می‌کند. حتی اگر بخواهید از عکاسی کسب درآمد کنید، مرورگر اینترنت شما به نمایشگاه عکس‌هایتان تبدیل می‌شود.
علاقه‌مندان به ساختن فیلم می‌توانند فیلم‌های کوتاه و کم‌هزینه‌ی خود را از طریق وب‌سایت‌های به اشتراک‌گذاری ویدئو نظیر یوتیوب، ویمیو و ... برای میلیون‌ها بیننده در سراسر دنیا به نمایش بگذارند.
اگر عاشق ساختن اشیاء فیزیکی و قابل‌لمس هستید، انجمن‌های آنلاین نظیر Instructables ساخته‌های شما را در سرتاسر فضای مجازی به نمایش می‌گذارند یا پروژه‌های عمومی و متن‌باز مثل آردوینو (Arduino) با کمی آموزش امکان حل مشکلات فنی را برای همگان فراهم می‌کنند.
این فهرست بی‌پایان شامل دنیایی از نرم‌افزار، منبع اینترنتی و انجمن آنلاین، راه را برای رسیدن به هر نوع خلاقیت و ایده‌ای که در ذهن دارید هموار می‌کند.
اگر دیگران توانستند، شما هم می‌توانید
فرهنگ خلاقیت و ابتکار یک خیال واهی نیست. در حال حاضر موانع این کار بسیار کم و تنها مانع واقعی، اراده و انتخاب پیوستن به این فرهنگ است. کافی است هر هفته کمی از زمان فراغت خود را به پیگیری ایده‌های خلاقانه اختصاص بدهید یا به مدت یک ماه هر روز یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوید و زمان به‌دست‌آمده را برای ساختن صرف کنید.
ماریا پوپوا (Maria Popova) عاشق نوشتن، خواندن و ایده‌های خلاقانه‌ی ترکیبی بود و این اشتیاق را با معدود دوستان حاضر در فهرست مخاطبان ایمیل خود در میان گذاشت. اکنون وب‌سایت او (Brain Pickings) هر هفته صدها هزار بازدیدکننده دارد و مدیریت آن به کار تمام‌وقت ماریا تبدیل شده است.
اوان پوشِک (Evan Puschak) یک فیلم‌ساز گمنام غیرحرفه‌ای بود که فیلم‌های کوتاه با مضمون کندوکاو در مورد مفاهیم پنهان رویدادهای فرهنگی پرمخاطب می‌ساخت. او صرفا به‌عنوان سرگرمی ساخته‌های خود را در یوتیوب به اشتراک گذاشت و اکنون با داشتن ۴۰۰ هزار دنبال کننده، درآمد بسیار خوبی از کانال یوتیوب خود کسب می‌کند.
همه‌ی ما داستان‌هایی از این دست زیاد شنیده‌ایم؛ داستان‌هایی واقعی در مورد افرادی که اشتیاق خود را به «ساختن» سرکوب نکردند و بعد از فراهم کردن امکان دسترسی دیگران به محصول خلاقیت خود، با استقبال انبوهی از مخاطبان روبرو شدند. تمایلی به جلب مخاطب داشته باشیم یا نه؛ باز هم «اشتیاق به ساختن، عمیق‌ترین میل درونی ما و عاملی است که ما را به انسان بهتری تبدیل می‌کند»
مهم نیست که نتیجه‌ی خلاقیت و میل به ساختن، فقط باعث رضایت شخصی ما می‌شود یا میلیون‌ها مخاطب را جذب می‌کند؛ «خلاق بودن» مهم است. وقتی اشتیاق درونی خود را به افزایش و انتشار خلاقیت حس می‌کنید، مصرف‌گرایی صرف با میل به ساختن جایگزین خواهد شد. برای شکوفا شدن خلاقیت خود می‌توانید از توصیه‌های زیر استفاده کنید:
یک هدف نهایی داشته باشید
اولین گام در متد حل خلاقانه‌ی مسئله (CPS)، شناسایی و مشخص کردن دقیق مشکل است. برای شکوفایی خلاقیت برداشتن صحیح این گام اهمیت زیادی دارد. مهم‌ترین اصل برای حل یک مشکل یا پاسخ دادن به یک سؤال، مشخص کردن خلاقانه و موفق هدف نهایی است.
یک از مؤثرترین راهکارها برای مشخص کردن هدف نهایی، روش «۵ چرا» است که ساکیشی تویودا در اوایل قرن بیستم آن را در شرکت تویوتا مورد استفاده قرار داد. در شروع هر کاری از خود می‌پرسید که «چرا می‌خواهم این کار را انجام بدهم؟». این سؤال به مطرح‌شدن دامنه‌ی وسیعی از پاسخ‌ها منتهی می‌شود و قطعا به‌تنهایی هیچ کمکی به مشخص کردن هدف و راه‌حل نخواهد کرد. برای روشن شدن مسئله باید به سؤال کردن ادامه بدهید. بعد از مطرح کردن ۳ یا ۴ سؤال دیگر و پاسخ گفتن به آن‌ها، ماهیت مسئله برایتان روشن می‌شود و هدف نهایی کم‌کم خود را نشان خواهد داد.
به یک مثال ساده در این مورد توجه کنید:
مشکل: خودروی شما روشن نمیشود.
· چرا؟ شارژ باتری تمام شده است.
· چرا؟ دینام عمل نمی‌کند.
· چرا؟ تسمه‌ی دینام پاره شده است.
· چرا؟ عمر مفید تسمه‌ی دینام به پایان رسیده و به‌موقع تعویض نشده است.
· چرا؟ خودرو بر اساس زمان‌بندی توصیه‌شده توسط سازنده بازدید فنی نشده است. (پنجمین چرا و رسیدن به یک دلیل ریشه‌ای)
وقتی دلیل ریشه‌ای را پیدا کردید، مشکل به یک چالش خلاقانه تبدیل می‌شود که در مثال فوق می‌تواند به این شکل باشد:
چگونه می‌توانیم مطمئن شویم که خودروهای بیشتری بر اساس زمان‌بندی توصیه‌شده‌ی سازنده مورد بازدید فنی دوره‌ای قرار می‌گیرند؟
هرکدام از چالش‌های خلاقانه‌ای که با این روش برای خود ایجاد می‌کنید، باید صرفا بر حل یک مسئله متمرکز باشند ولی این مسئله باید به‌اندازه‌ی کافی گسترده باشد تا مجال بروز خلاقیت را از شما سلب نکند.
این نوع راهکارها را می‌توان به‌صورت سنتی و روی کاغذ پیاده‌سازی کرد ولی ابزارهای آنلاین مفیدی نیز برای اجرای آن‌ها در دسترس هستند که به هرکدام از «چرا»ها چشم‌انداز وسیع و جامعی می‌دهند و با امکانات جذاب خود چالش را با وضوح بیشتری به نمایش می‌گذارند. شما می‌توانید سه بار به‌صورت رایگان از وب‌سایت مایند‌مایستر (MindMeister) برای پیاده‌سازی دیداری ایده‌های خود استفاده کنید. اپلیکیشین لاینو (Lino) به شما کمک می‌کند ایده‌های خلاقانه‌ی خود را در قالب یادداشت‌های دیجیتال مدیریت کنید. نرم‌افزار وان نوت (OneNote) مایکروسافت ابزاری بسیار آسان و کاربردی برای سازمان‌دهی دیداری افکار و ایده‌ها است.
محدوده‌ی تخصصی چالش خلاقانه‌ی خود را بشناسید
روبرو شدن با چالش خلاقانه بدون داشتن شناخت عمقی نسبت به محدوده‌ی تخصصی آن ندرتا با موفقیت همراه می‌شود و به همین دلیل است که توانایی تحقیق و کسب سریع مهارت ارزش بسیار زیادی پیدا می‌کند. برای افزایش سرعت یادگیری مهارت راه‌های مختلفی وجود دارد که چکیده‌ی آن‌ها به شرح زیر است:
· ایجاد یک حلقه‌ی بازخورد برای پیدا کردن ضعف‌ها و یادگیری از آن‌ها
· استفاده از تمرین هدایت‌شده و جهت‌دار برای نابودی زیربنایی ضعف‌ها
· آغاز آموختن آنچه فراگرفته‌اید به دیگران برای دستیابی به شناخت کلی و درک کامل موضوع
مارگارت بودن (Margaret A. Boden) در مورد خلاقیت در آموزش می‌گوید:
تفکر خلاقانه بدون داشتن دانش غنی و ریشه‌ای در مورد موضوع تفکر امکان‌پذیر نیست. داشتن آگاهی عمقی مرتبط با چالشی که پیش روی ماست، نه‌تنها امکان شناسایی کامل مسئله را فراهم می‌کند بلکه موانع رسیدن به راه‌حل‌های خلاقانه برای آن چالش و همه‌ی موارد مشابه آن را از پیش روی ما برمی‌دارد.
بنابراین اگر از پیدا کردن راه‌حل مسائل خود ناامید شده‌اید تا جایی که ممکن است دانش خود را در مورد آن افزایش بدهید. هم‌زمان با گسترش مرزهای دانش‌تان، قادر خواهید بود مسئله را از دیدگاه‌های متفاوتی ببینید. گذراندن دوره‌های آموزشی وب‌سایت‌هایی نظیر Lynda و Coursera کمک بسیار مؤثری در این راه است. استفاده از ویدئوهای آموزشی و وبلاگ‌های مرتبط با محدوده‌ی تخصصی چالش نیز کمک می‌کند که دانش خود را در مورد آن افزایش دهید.
افق‌های ذهنی خود را توسعه بدهید
برای بالا بردن قدرت خلاقیت و سازندگی باید افق‌های ذهنی خود را در حوزه‌هایی غیر از محدوده‌ی تخصصی چالش پیش رویتان توسعه بدهید. هم‌زمان با افزایش آگاهی در حوزه‌های جانبی و مفید - از آموزش عکاسی گرفته تا صحبت کردن به زبانی دیگر – زاویه‌ی دید شما برای غلبه‌ی خلاقانه بر چالش به شکل غیرقابل‌باوری گسترش پیدا می‌کند.
به‌صورت طبیعی هر چه توانایی ذهنی خود را در محدودهای بیشتری تقویت کنید، دیدگاه شما برای غلبه بر چالش انعطاف بیشتری خواهد داشت. این گفته به این معنا نیست که برای حل خلاقانه‌ی چالش باید در همه‌ی حوزه‌ها به درجه‌ی استادی برسید. تنها آشنایی ساده و در حد سرگرمی با طیف وسیعی از حوزه‌های تخصصی، تأثیر حیرت‌انگیزی در افزایش قدرت خلاقیت دارد.
به‌عنوان‌مثال تفاوت نتیجه‌ی کار دو برنامه‌نویس متبحر و حرفه‌ای را در نظر بگیرید که سرگرمی یکی از آن‌ها نورپردازی، عکاسی و ادبیات است و دیگری فقط اخبار فناوری را دنبال می‌کند.
در حقیقت بسیاری از دستاوردهای مهیج و غیرقابل‌باور از درهم‌آمیخته شدن حوزه‌های سرگرمی و علایق غیرحرفه‌ای با مهارت تخصصی حاصل می‌شوند. برای رسیدن به این سطح از خلاقیت کمی وقت آزاد برای خود ایجاد کنید و با آموختن بی‌هدف کارهایی که صرفا از انجام آن‌ها لذت می‌برید، به استعدادهای نهفته‌ی خود فرصت بالندگی بدهید.
با دیگران همفکری و همکاری کنید
فعالیت در چندین حوزه‌ی غیرتخصصی و سرگرمی به معنای سیراب شدن عطش یادگیری و عدم نیاز به دانش بیشتر نیست. به همین دلیل ایجاد شبکه‌ای گسترده از دوستان با مهارت‌ها و علایق مختلف اهمیت زیادی دارد. در حقیقت با انجام این کار یک گروه توانا با احاطه‌ی کامل به محدوده‌ی گسترده‌ای از مهارت‌ها و سرگرمی‌ها ایجاد می‌کنید و به منبع بی‌پایانی از خلاقیت دسترسی خواهید داشت که رسیدن به آن هیچ‌وقت برای یک نفر به‌تنهایی امکان‌پذیر نیست. به‌این‌ترتیب همیشه راهکارهای مؤثرتری برای غلبه‌ی خلاقانه بر چالش‌ها پیدا می‌کنید.
فضای مجازی لبریز از سرویس‌ها و اپلیکیشین‌های مفید برای ایجاد یک گروه خلاق است؛ از Flockmod برای طراحی گروهی گرفته تا Google Drive برای نویسندگی گروهی.
بدون تردید اینترنت با آسان کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و تلویزیونی وسوسه‌انگیز نیاز به خلاقیت را سرکوب می‌کند ولی به‌صورت هم‌زمان بهترین محل برای یافتن موقعیت‌های مناسب افزایش خلاقیت است.
سازنده باشید نه مصرف‌کننده‌ی مطلق
در حال حاضر فرم مجازی خرد جمعی تقریبا در هرکجای دنیا به معنای واقعی تنها چند کلیک با شما فاصله دارد و می‌توانید با بعضی از نخبه‌ترین اشخاص در رشته‌های مختلف به‌صورت مستقیم ارتباط برقرار کنید. به‌عبارت‌دیگر استفاده نکردن از این موقعیت بی‌نظیر برای اعتلای دانش، گسترش محدوده‌ی علایق شخصی، برقراری ارتباط سازنده با دیگران و تبدیل‌شدن از یک مصرف‌کننده‌ی صرف به بخشی از فرهنگ خلاق و مولد با هیچ عذر و بهانه‌ای قابل توجیه نیست.
با این توصیه‌ها و به کمک انبوهی از ابزارهای موجود در اینترنت، حتی در وقت آزاد خود می‌توانید برای خود چالش ایجاد کنید و راه‌حل خلاقانه‌ای برای غلبه بر آن بیابید. فقط باید بدانید که به دنبال چه هدفی هستید و به‌تنهایی یا به کمک دیگران به آگاهی ضروری برای رسیدن به آن هدف دست پیدا کنید.
نظر شما در این مورد چیست؟ آیا شما اینترنت را ابزاری برای تقویت خلاقیت می‌دانید یا مانع رشد آن؟ اگر از اینترنت برای بالا بردن خلاقیت خود استفاده کرده‌اید، تجربه‌ی خود را با ما به اشتراک بگذارید. اگر اینترنت را مانع خلاقیت می‌بینید، به نظر شما چه کسی یا چه چیزی را باید مقصر دانست؟